جراحی پارگی رباط صلیبی زانو: نحوه انجام و مراقبت‌ های بعد از عمل

در میان زانو دو رباط که به صورت صلیبی از روی هم رد می‌شوند، استخوان ران (فمور) را به استخوان درشت‌نی (تیبیا) متصل می‌کنند و استخوان‌ها را در جای خود نگه می‌دارند. پارگی یک یا هر دو رباط صلیبی زانو را ناپایدار می‌کند. پارگی رباط صلیبی قدامی شایع‌تر است و غالباً پیامد آسیب‌های ورزشی است ـ برای مثال چرخش (انحراف) زانو هنگام اسکی یا وارد شدن ضربه به زانو هنگام بازی‌های توپی می‌تواند باعث پارگی رباط صلیبی شود.

چه زمانی جراحی برای درمان پارگی رباط صلیبی ضرورت می‌یابد؟

پارگی رباط صلیبی باعث ورم شدید زانو و دردی تیز و خنجری می‌شود؛ همچنین صدای از جا درآمدن نیز غالباً هنگام پاره شدن رباط صلیبی قدامی شنیده می‌شود و بیمار حرکت ناگهانی و سریعی را در زانو احساس می‌کند. بیمار نمی‌تواند زانو را در دامنه حرکتی کاملش حرکت بدهد. متخصص ارتوپدی برای پایدار کردن زانو و پیشگیری از آرتروز زانو می‌تواند رباط صلیبی پاره شده را ترمیم کند یا عمل پیوند رباط را برای تعویض رباط پاره شده انجام دهد.

اگر روش‌های درمان غیرجراحی و محافظه‌کارانه نتایج مطلوبی را به دست ندهد و بیمار جوان و بسیار فعال باشد، منطقی است که جراحی بازسازی برای ترمیم رباط انجام شود تا کیفیت زندگی بیمار حفظ شود و بتواند به میادین ورزشی بازگردد. به علاوه پارگی بیشتر از ۷۵% یا جدا شدن رباط از استخوان نیز انجام دادن جراحی پارگی رباط صلیبی را ضروری می‌سازد.

اگر پارگی رباط صلیبی درمان نشود، آسیب‌های بیشتری ظرف چند سال به زانو وارد خواهد شد؛ مینیسک و سطوح مفصلی در معرض فشار و تنش شدید قرار می‌گیرد؛ احتمال آسیب دیدن و ساییدگی زودرس غضروف بالا می‌رود و آرتروز مفصل زانو پس از ۱۰ ـ ۱۵ سال شروع می‌شود. ناپایداری زانو پس از پارگی رباط صلیبی غالباً به پارگی مینیسک منجر می‌شود.

آمادگی و اقدامات قبل از جراحی پارگی رباط صلیبی

پزشک ارزیابی تشخیصی کاملی را پیش از جراحی انجام می‌دهد. جراح ابتدا از بیمار می‌خواهد که چگونگی آسیب دیدن زانو و ناپایدار شدن زانو را پس از پارگی رباط توضیح بدهد.

به این ترتیب پزشک اطلاعاتی را درباره نوع و گستردگی آسیب‌دیدگی رباط صلیبی به دست می‌آورد. چون بسیاری از بیماران سانحه را صرفاً آسیبی جزئی (اسپرین) تصور می‌کنند، متأسفانه اغلب موارد پارگی رباط .صلیبی تا چند سال بعد تشخیص داده می‌شود

اگر ران بیمار قوی باشد، آسیب رباط صلیبی غالباً تشخیص داده نمی‌شود و درمان‌های بیشتری برای آسیب‌دیدگی اولیه انجام نمی‌شود. اما ناپایداری زانو به مرور زمان بیشتر می‌شود.

از آن‌جا که تصادف غالباً به غضروف داخل زانو نیز آسیب می‌زند، احتمال ابتلا به آرتروز نیز وجود دارد. مشکلات غالباً تا چند سال بعد مشخص نمی‌شود. بیمار هنگام بالا رفتن از پله‌ها یا انجام حرکات چرخشی زانو دچار مشکل ناپایداری زانو می‌شود و در نتیجه از زانودرد مداوم رنج می‌برد.

متخصص ارتوپدی تست‌های حرکتی را برای به دست آوردن اطلاعات دربارۀ آسیب‌های همزمان منیسک انجام می‌دهد؛ همچنین تست‌های پایداری خاصی مانند تست کشویی، تست لاچمن و آزمون تغییر محور نیز برای تشخیص پارگی رباط صلیبی انجام می‌شود.

جراحی پارگی رباط صلیبی چگونه انجام می‌شود؟

آسیب حاد پس از پارگی رباط صلیبی عواقبی را به دنبال دارد: رباط صلیبی پاره شده را فقط زمانی می‌توان عمل کرد که زخم و تمام آسیب‌های مرتبط التیام یافته باشد. بنابراین عمل ترمیم رباط صلیبی تقریباً دو تا سه ماه پس از پارگی رباط انجام می‌شود. عملکرد زانو در این مدت بسیار محدود خواهد بود؛ در این مدت می‌توان زانو را با فیزیوتراپی برای عمل جراحی پارگی رباط صلیبی آماده کرد.

عمل جراحی که برای ترمیم پارگی رباط صلیبی انجام می‌شود، ۱.۵ ـ ۲ ساعت طول می‌کشد. دو تکنیک پیوند تاندون و بخیه زدن رباط صلیبی برای جراحی به کار برده می‌شود. پزشک معالج روش مناسب را با توجه به نیازهای خاص بیمار انتخاب می‌کند.

ترمیم رباط صلیبی از طریق پیوند تاندون

ترمیم رباط صلیبی متداول‌ترین عملی است که برای پارگی رباط انجام می‌شود. ابتدا جراح تمام رباط صلیبی پاره شده را برمی‌دارد، سپس بخش‌هایی از تاندون‌های دیگر نقاط زانو را به عنوان بافت پیوندی یا گرفت می‌برد؛ معمولاً بخشی از تاندون کشکک زانو (پاتلار) که بین کشکک زانو و استخوان درشت‌نی قرار دارد، به کار برده می‌شود. البته حتی از تاندون همسترینگ که پشت زانو قرار دارد، نیز می‌توان به عنوان بافت پیوندی اتولوگ استفاده کرد ـ منظور از پیوند اتولوگ این است که بافت لازم برای پیوند از بدن خود بیمار گرفته می‌شود.

مزیت گرفت اتولوگ این است که بدن بافت پیوندی را پس نمی‌زند. در هر حال جراح بافت پیوندی گرفته شده از بدن خود بیمار ـ تاندون کشکک زانو یا تاندون همسترینگ ـ را با پیچ‌های استخوانی به استخوان‌های ران و درشت‌نی می‌بندد و محکم می‌کند. بدن تاندون پیوندی را به زودی می‌پذیرد و شبکۀ خون‌رسانی آن را برقرار می‌کند.

اما یکی از معایب پیوند تاندون اتولوگ برای درمان پارگی رباط صلیبی، ضعیف شدن دردناک پا به دلیل برداشتن تاندون اهدایی است. نقاطی که تاندون از آن‌ها گرفته می‌شود، گاهی اوقات ماه‌ها دردناک و ضعیف خواهد بود. همچنین جدا کردن تاندون، قدرت بیشینه را کاهش می‌دهد و همان‌طور که می‌دانید قدرت پا برای ورزشکاران حرفه‌ای بسیار مهم است. بیماران پس از جراحی باید دوره‌های طولانی فیزیوتراپی و توانبخشی را بگذرانند.

بخیه زدن رباط صلیبی به منظور دوباره به هم متصل کردن رباط صلیبی پاره شده

نگه داشتن رباط صلیبی روش مدرنی برای درمان پارگی رباط صلیبی است. سیستم لیگامیس (Ligamys) از سال 2014 در دسترس بوده است. جراح رباط صلیبی پاره شده را به کمک این سیستم و با استفاده از پروتز مصنوعی پایدار می‌کند.

سیستم لیگامیس رباط صلیبی پاره شده را در دوره التیام به صورت مکانیکی در مرکز مفصل زانو تثبیت می‌کند. تکه‌های پاره شده که توسط پروتز محافظت می‌شود، به هم جوش می‌خورد و تاندون التیام می‌یابد. در صورت موفقیت‌آمیز بودن این عمل ترمیمی، پیوند زدن تاندون بدن خود بیمار به زانو دیگر ضروری نخواهد بود.

نتیجه دوباره به هم متصل کردن رباط صلیبی با استفاده از لیگامیس بهتر از پیوند زدن تاندون اتولوگ است، چون تمام عصب‌های رباط صلیبی و در نتیجه کنترل حرکتی تمام رفلکس‌های زانو در این عمل حفظ می‌شود؛ حفظ این قابلیت‌ها برای ورزشکاران حیاتی است.

در عمل به هم متصل کردن تاندون نیازی نیست که گرفت از جای دیگری از بدن گرفته شود، بنابراین عوارضی، مانند درد و ضعف عضلانی محل اهدای تاندون که پس از جدا کردن بافت پیوندی پیش می‌آید، در این عمل باعث ناراحتی بیمار نمی‌شود. بیمار فقط چند روز پس از عمل می‌تواند به طور کامل از رباط صلیبی پاره شده استفاده کند.

انجام شدن MRI پیش از انتخاب روش مناسب عمل لازم است. زمان نقش مهمی در جراحی پارگی رباط صلیبی دارد: چون رباط صلیبی پاره شده چند هفته پس از آسیب‌دیدگی دیگر نمی‌تواند خود را به خوبی ترمیم کند؛ ضروری است که جراحی ترمیمی در دوران آسیب‌دیدگی حاد و ظرف چند هفته‌ پس از پارگی رباط صلیبی انجام شود. جراحی پیوند رباط صلیبی پس از گذشت این مدت تنها تکنیک ممکن خواهد بود.

پزشکان می‌توانند ایمپلنت لیگامیس را پس از التیام یافتن رضایت‌بخش پارگی رباط صلیبی بردارند، برداشتن لیگامیس تقریباً شش تا نه ماه پس از عمل و از طریق عمل جراحی کوچکی انجام می‌شود. جراح چگونگی التیام یافتن رباط صلیبی را پس از برداشتن ایمپلنت به روش آرتروسکوپی بررسی می‌کند.

نرخ موفقیت پس از جراحی پارگی رباط صلیبی

جراحی رباط صلیبی عمل بسیار موفقیت‌آمیزی است که در نود درصد موارد موجب بازیابی عملکرد زانو می‌شود. اکثر بیماران می‌توانند پس از جراحی رباط صلیبی به میادین ورزشی یا محل کار خود برگردند. جراحی رباط صلیبی عمل متداولی است و از این رو جراحان تجربه بالایی در زمینه انجام این عمل دارند.

در جراحی پارگی رباط صلیبی زانو از چه نوع بیهوشی یا بی‌حسی استفاده می‌شود؟

جراحی رباط صلیبی عموماً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. البته بعضی مراکز بی‌حسی نخاعی را به منظور جلوگیری از بروز عوارض بیهوشی انتخاب می‌کنند.

مراقبت و توانبخشی پس از جراحی رباط صلیبی

زانو چند روز پس از جراحی با استفاده از زانوبند (بریس مکرون) در زاویه خمشی صفر درجه به صورت صاف کاملاً بی‌حرکت نگه داشته می‌شود. سپس از تثبیت چهار نقطه‌ای استفاده می‌شود، در این حالت می‌توان خمش و کشش مفصل زانو را به صورت مجزا تنظیم کرد.

پس از مدتی عصای آرنجی به بیمار داده می‌شود تا فشار کمتری به زانو وارد شود. پیشگیری از ترومبوز یا لخته شدن خون در این مدت بسیار مهم است؛ بیماران باید تا زمان بازیابی تحمل وزن کامل از جوراب فشاری استفاده کنند.

توصیه‌های مهم پس از جراحی پارگی رباط صلیبی

پا را بلافاصله پس از عمل باید بالا بگذارید و روی زانو یخ قرار بدهید. بخیه‌ها ده روز پس از جراحی کشیده می‌شود، در این زمان می‌توانید دوش بگیرید.

برای جلوگیری از بروز عوارض لازم است که تا شش هفته پس از جراحی ترمیمی رباط صلیبی به زانو استراحت بدهید. تا زمانی که پا بتواند دوباره وزن را به طور کامل تحمل کند، باید اقدامات لازم را برای پیشگیری از ترومبوز انجام بدهید. فیزیوتراپی گسترده در این دوران به منظور پیشگیری از تحلیل رفتن عضلات و از دست دادن عملکرد زانو حیاتی است.

پس از جراحی پارگی رباط صلیبی تا ده روز اجازه پرواز ندارید، البته توصیه می‌شود که زودتر از ۱۴ روز سفر نکنید. زمانبندی زیر را برای پشت سر گذاشتن یک دوران نقاهت راحت و گرفتن نتیجه رضایت‌بخش از عمل جراحی پارگی رباط صلیبی رعایت کنید: